Diyarbakır’da 08.01.1931 de dünyaya gelen Orhan Cezmi Tuncer, 1956’da Devlet Güzel Sanatlar Akademisinden mimar olarak mezun olmuştur. Diyarbakır Devlet Su İşlerinde Şantiye şefi, Belediye Fen İşlerinde görev almıştır.
Serbest eli çok iyi olan, çizime de özel merakı bulunan Orhan Cezmi Tuncer, Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğüne ait, 1965 yılında Bitlis- Ahlat vakıf Anadolu Selçuklu türbelerinin rölöveleri ihalesine girmiş, bir kısım projeleri Diyarbakır’da Y.Müh-Mimar Mehmet Yılmaz Önge tarafından mahallinde tasdik edilmiş, geri kalan, henüz tamamlanamayan diğer Ankara’ya götürülerek incelenmesi istenmiştir.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Abide ve Yapı İşleri Başkanı Ekrem Demirtaş, rölöveleri çok beğenmiş, o sırada odaya giren Genel Müdür Nihat Danışman da konuya durumu fark edince, birlikte çalışma teklifi gelmiş, böylece devlet memuriyetine ilk adım atılmıştır. Önce Rölöve Bürosu şefi olmuş, Müytehassıs Müşavir olan Yılmaz Önge Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Sanat tarihi Bölümünde Oluş Arık’tan doktorasını tamamladığı için Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk-İslâm Sanatları Kürsüsüne Doç.Dr. Halûk Karamağaralı’nın yanına asistan olarak girdiği sebebiyle, Orhan Cezmi Tuncer 1972 yılında Mütehassıs Müşavir, 1976 yılında Teknik Müşavir sıfatını almıştır.
1976 yılında İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisinde Prof. Sedat Hakkı Eldem’den doktorasını tamamlayan Orhan Cezmi Tuncer, Ankara Devlet Mimarlık ve Mühendislik Akademisinde part-taym Rölöve dersleri vermeye başlamıştır. Gayrimenkul Eski Eserler Yüksek Kurulu Başkanı ve Devlet Mimarlık Mühendislik Akademisi Başkanı Prof.Orhan Alsaç, Restorasyon Bölümünü kurmak üzere davet etmiş, Vakıflar Genel Müdürlüğüne yeni getirilen Başbakanlık Müsteşarı Mustafa Ernam, kıymetli elemanı niye kaçırayım bahanesiyle tayine muvaffakat vermemiş, 26.05.1980’da akademik kariyerine mani olmamak için tayine müsaade edilmişse de Vakıf eski eserlerden bir türlü kopmamıştır…Orhan Cezmi Tuncer, 1982 de Doçent, 1992 de Profesör olmuştur. 1990 ‘lı yıllarda Diyarbakır Dicle Üniversitesine geçmiş, Diyarbakırla Evleri ve Diyarbakır Camilerini yayınlamıştır.
Mimar Orhan Cezmi Tuncer’i 1966 yıllarında Y. Müh.-Mimar M. Yılmaz Önge’nin yanında tanıdım. O tarihlerde sahibi olduğum Önasya Türkoloji Dergisini yayınlıyordum. Makale istedim, zamanı gelince veririm, dağarcık biraz dolsun dedi… Kasım 1970’de sırası ile “Tunceli-Çemişkezek’de Bir Türbe” makalesiyle ilk yazısı yayımlandı.“Bir Gezinin Düşündürdükleri”,“Diyarbakır Evleri”, “Diyarbakır Ali Paşa Medresesi”, “Diyarbakır Ali Paşa Camii”, “Bitlis-Adilcevaz Paşa Camiî”, “Niğde-Aksaray Sultan Hanında Bazı İzlerin Değerlendirilmesi”, “Bitlis-Adilcevaz Eski Camiî”, “Tunçeli-Mazgirt Elti Hatun Camiî”, “Diyarbakır Sultan Şücaeddin Türbesi”, “Akşayuva Köyü Yakınında Bulunan Yeni Bir Kümbet ve Yöresindekilerle Karşılaştırılması”, makalelerini yayınladım, Dergi yayınına ara verdiğim 1972 yılı Mart ayına kadar….Prof. Dr. Orhan Cezmi Tuncer, Akademik kariyere başladıktan sonra evini satarak öğrencilere faydalı olmak amacıyla Vakıf eski eserlere ait çeşitli yayınlar yapmıştır. Yayınları, makaleleri çoktur. Ancak önemli belli başlı kitapları: “Anadolu Kümbetleri 1986”,“Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Mogollar 1987”,“Anadolu Kümbetleri 2 Beylikler ve Osmanlı Dönemi 1991”,“Anadolu Kümbetleri 3 Beylikler ve Osmanlı Dönemi 1992”,“Diyarbakır Camileri-Mukarnas, Geometri, Orantı 1996”,“Diyarbakır Evleri 1999”, konulu hacimli Anadolu Selçuklu mimari tarihi için çok önemli kitaplarını bizzat kendisi yayınlamış, Pazar bulamamış ve büyük kısmını SEKA’ya kağıt olarak satmıştır. “ Diyarbakır Kiliseleri 2003” Diyarbakır Belediyesi tarafından , “ Ankara Evleri 2003” Ankara Ticaret Odası tarafından yayınlamıştır. “Anadolu Kervan Yolları, 2007”,“Sivas Gökmedrese, 2008”, konulu kitaplarını Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü yayınlamıştır. “Selçuklu Mimarisi Üzerine Orhan Cezmi Tuncer İle Bir Söyleşi- Dursun Ayan” konulu kitap ise özel sektör tarafından basılmıştır. “Diyarbakır Sur İçi Anıtları ile Köşkler ve Bağ Evleri” 2012’de basılmıştır.
Prof.Dr.Orhan Cezmi Tuncer, 1991’den itibaren 10 yıl Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıları Diyarbakır Bölge Koruma Kurulu başkanlığı, 5 yıl Yüksek Kurul üyeliğinde bulunmuş olup, 90 civarında makalesi 17 civarında bilimsel konuşması vardır.
Prof.Dr.Orhan Cezmi Tuncer; 1965 sonralında Ankara Bahçelievler’e yerleşti. Yaz günlerinde Bahçelievlerden Ulus ( Küçük Tiyatronun olduğu Cumhuriyetin ilk binalarından ) Vakıf II. İşhanı olan Vakıflar Genel Müdürlüğü binasına kadar yürürdü. Zira Dairede masa başında oturup, çizim yapıyoruz, Vücudun hareket etmesi gerekir felsefesine hakimdi. Ketumdu. Dürüsttü, prensip sahibiydi. Yardımlaşmayı severdi. 1965-72 yılları Yayın hayatı dışında kendisi ile birlikte Vakıflar Genel Müdürlüğünde 1973-1980 yıllarında birlikte çalışma imkânı da buldum.
70 li yıllarda Konur Sokak 10 numarada bulunan Önasya Dergisi bürosunda Pazartesi- Perşembe günleri tarihçi Enver Behnan Şapolyo saat 17 de gelir saat 20 civarına kadar sohbet toplantıları yapardık. Sonradan Profesör olan M.Yılmaz Önge, Orhan Cezmi Tuncer, İsmet Binark, Alacahöyük kaşifi Phil.Dr. Hâmit Zübeyr Koşay zaman zaman gelirlerdi. Ord.Prof.Dr. A. Süheyl Ünver, Ankara’ya Türk Tarih Kurumu toplantısına katılmak üzere gelince o da uğrardı. Bir nev’i rahle-î tedrisdi. Prof.Dr. Semavi Eyice de Ankara’ya toplantı için geldiğinde mümkün olduğu kadar birlikte olurduk.
1985’li yıllardı. Eşimin bir arkadaşı Mimarlık Fakültesi’nde son sınıf öğrencisi, ve Mimarlık Tarihi son sınavı. Verirse mimar olacak. Orhan Cezmi Tuncer aile dostumuz olduğunu öğrenince, durumu anlatmış. Orhan beye samimiyetimize inanarak, “toleranslı davranabilir misin ?” deyince, Mimarlık Tarihi ders notu, 50-60 sayfa. Ezberlesin dedi. O konularda toleransı hiç yoktu.
Orhan Cezmi Tuncer; Ankara Bahçelievler’den sonra, Orta Doğu Teknik Üniversitesi bitişiğindeki Orta Doğu evlerine taşındı, daha sonra da kitapları, kütüphanesinin eve sığmaması dolayısıyla Çiğdem Mahallesine taşındı. Kütüphanesini de bir üniversiteye sağlığında bağışladı.
Kızını genç yaşta kaybettiği için biraz kabuğuna çekildi. Kitaplarını Beynam Ormanları yolunda yazlık eve çekilir, sâkin ortamda yazar, eşi ona yardımcı olurdu.. Orhan Cezmi Tuncer’in mescit, meydan, türbe, kümbet, kilise, gibi onlarca eserin renovasyonu ,restorasyonuna temel çizimleri literatürümüzde yer alır.
Orhan hocanın, Ankara üniversitesi, gazi üniversitesi .vakıflar genel müdürlüğü, valilik yayınları arasında yayınlanmış çok sayıda kitapları ile yeni yetişen mimarlarımıza kaynak kitaplar bırakmıştır. Çok sayıda makale ve bildirileri okunması gereken yazılardır..
Prof. Dr. Orhan Cezmi Tuncer, 11.06.2023’de Ankara’da ebediyete intikal etmiş, Ankara Gölbaşı Mezarlığında 12.06.2023 tarihinde ebedî istirahatgâhına sevenleri, öğrencileri tarafından tevdi edilmiştir. Allah rahmet eylesin, mekanı cennet olsun.
Sadi Bayram
